۳۵ درصد کاهش فقر مطلق دستاورد منحصر به فرد جمهوری اسلامی

 
میزان فقر در کشور‌ها از آن شاخص‌هایی است که محاسبه‌ی آن با دشواری‌هایی همراه است. گاه نبود آمار دقیق (خصوصاً چند دهه پیش که آمارگیری دقیق چندان وارد ایران نشده بود) مشکل‌ساز می‌شود و گاه این‌که محققین خط فقر را کجا قرار دهند، می‌تواند مخاطبین را به نتایج مختلفی برساند. در بخش آمار‌های سایت بانک جهانی، آمار فقر مطلق در ایران از سال ۱۹۹۰ میلادی (یعنی از سال ۱۳۶۹) تا سال ۲۰۱۵ (یعنی سال ۱۳۹۴ شمسی) موجود است. در سایت بانک جهانی این آمار بر اساس ۳ خط فقر ارائه شده است؛ خط فقر ۱.۹ دلار در روز، خط فقر ۳.۲ دلار در روز و خط فقر ۵.۵ دلار در روز. بر اساس هر یک از شاخص‌های ارائه شده که خط فقر را محاسبه کنیم، از سال ۱۳۶۹ (پس از پایان جنگ تحمیلی) تا کنون، فقر مطلق به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

 

بر اساس خط فقر ۱.۹ دلاری، فقر از ۵.۶ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۰.۲ درصد در سال ۱۳۹۴ رسید؛ یعنی با کاهش ۵.۴ درصد فقر مطلق در کشور مواجه بودیم. بر اساس خط فقر ۳.۲ دلاری نیز فقر از ۱۸.۷ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۲.۵ درصد در سال ۱۳۹۴ رسید؛ یعنی بر این اساس در سال‌های پس از جنگ اقتصاد ایران شاهد کاهش ۱۶.۲ درصدی فقر مطلق را شاهد بود. همچنین اگر خط فقر ۵.۵ دلاری شاخص مدنظر ما در سنجش فقر در ایران باشد، فقر در کشور از ۴۲.۲ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۱۰.۵ درصد در سال ۱۳۹۴ رسید؛ این نیز بدان معناست که بر اساس خط فقر ۵.۵ دلار در روز اقتصاد ایران در سال‌های پس از جنگ با کاهش ۳۱.۷ درصدی فقر مطلق مواجه بود که در نوع خود رکوردی بی‌نظیر و قابل توجه است. البته اگرچه در بخش آمار‌های بانک جهانی، خبری از آمار‌های مربوط به فقر مطلق در زمان پهلوی نیست، اما در گزارشی که خبرگزاری فایننشال تریبیون در مورد «اقتصاد ایران، پس از انقلاب اسلامی» ارائه داده است، به نقل از گزارشی که در سال ۱۹۹۷ بانک جهانی در مورد اقتصاد ایران ارائه داده بود، ذکر شده است که پیش از انقلاب اسلامی ۴۶ درصد از ایرانیان زیر خط فقر زندگی می‌کردند. همان‌طور که از حجم فقر در آن ایام روشن است، به نظر می‌رسد این گزارش بانک جهانی نیز بر اساس خط فقر ۵.۵ دلار در روز محاسبه شده است.

 

بدین ترتیب در سال‌های جنگ علیرغم مشکلاتی که معمولاً یک کشور درگیر جنگ با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، اقتصاد ایران توانست ۳.۸ درصد فقر مطلق را کاهش دهد و پس از جنگ تا سال ۱۳۹۴ نیز رکورد ۳۱.۷ درصد در فقرزدایی برای اقتصاد ایران به ثبت رسیده است. ممکن است برخی این فقر زدایی ۳۵.۵ درصدی پس از انقلاب را به پای انقلاب اسلامی نگذارند و بگویند این موفقیت به خاطر رشد اقتصاد جهانی است و به خاطر رشد تکنولوژی و پیشرفت اقتصاد جهانی، فقر در همه جای دنیا کاهش یافته و ایران نیز در این میان بی‌نصیب نمانده است. پس حتی اگر پهلوی ادامه می‌یافت و در ایران انقلاب نمی‌شد نیز، فقرزدایی همین روند را طی می‌کرد. برای راستی‌آزمایی این ادعا باید وضعیت فقر مطلق در کشور‌های مشابه ایران را بررسی کنیم. این بررسی نشان می‌دهد که آیا فقرزدایی همه‌جایی است یا این دستاوردی مختص نظام مقدس جمهوری اسلامی است. برای بررسی این موضوع، نگاهی به بخش «محاسبه و فهم روند‌های فقر در ایران» از گزارش «ناظر اقتصادی ایران: به سوی همپیوندی مجدد» می‌اندازیم که سال ۱۳۹۵ از سوی بانک جهانی منتشر شد. در این گزارش بانک جهانی، نرخ فقر ایران (بر اساس درآمد ۵.۵ دلار در روز) با کشور‌های مشابه ایران از منظر بانک جهانی (یعنی روسیه، شیلی، ترکیه، مالزی، برزیل، ویتنام و چین) در حوالی سال ۱۳۹۱ مقایسه شده است. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، وضعیت فقر مطلق در ایران از کشور‌های ترکیه، مالزی و برزیل بهتر است و کشور‌های چین و ویتنام نیز با فاصله‌ی بسیار زیاد در شاخص فقرزدایی از ایران عقب هستند. فاصله‌ی تقریباً ۴۴ درصدی چین با ایران نشان می‌دهد که نمی‌توان این موفقیت چشمگیر جمهوری اسلامی در فقرزدایی را به پای پیشرفت اقتصاد جهانی گذاشت.

 

همچنین مقایسه‌ی فقر در امریکا و ایران نیز قابل توجه است. بر اساس آمار‌های بانک جهانی (بر اساس خط فقر ۱.۹ دلاری) در سال ۲۰۱۳، ۱ درصد جامعه‌ی امریکا با فقر مطلق مواجهند؛ یعنی در تهیه‌ی خوراک، پوشاک و مسکن خود درمانده‌اند و نمی‌توانند ضروریات زندگی را تامین کنند. این در حالی است که در همان سال آمار‌های بانک جهانی، فقر مطلق در ایران را ۰.۱ درصد نشان می‌دهد. یعنی در سال ۲۰۱۳ امریکایی‌ها به نسبت جمعیت خود، ۱۰ برابر بیش از ایران در فقر مطلق دست‌و‌پا می‌زنند. نتیجه آن‌که بر اساس آمار‌های جهانی، جمهوری اسلامی ایران در فقرزدایی نه تنها نسبت به رژیم گذشته بسیار موفق عمل کرده و روز به روز نیز بر این موفقیت اضافه می‌شود، بلکه در این حوزه از کشور‌های مشابه و حتی کشور‌های پیشرفته‌ای مانند چین و امریکا نیز به مراتب پیش‌تر است.